Digitaal onderwijs: niet enkel omdat het moet

Online schakelen in coronatijden. Het kan omdat KU Leuven al jaren inzet op digital learning, een van de speerpunten uit haar strategisch plan. Voortrekker Piet Desmet zag de afgelopen maanden de waaier aan tools alleen maar groeien. “Maar helemaal digitaal zal nooit ons nieuwe normaal worden. Contactonderwijs is en blijft essentieel.”

Bij het begin van dit academiejaar sneuvelden alle records. KU Leuven combineerde contactonderwijs met een stevige dosis online leren, en zag meteen de gebruikersaantallen van bijvoorbeeld Blackboard Collaborate verzestigvoudigen. Ook die van Kaltura Capture, voor kennisclips en vooral lesopnames, stegen pijlsnel; de video’s werden massaal bekeken. Het hoogste aantal gelijktijdige gebruikers van digitale leeromgeving Toledo overtrof het vorige record met maar liefst 70 procent.

Het is de oogst van wat al langer was gezaaid, weet Piet Desmet. De vicerector Campus Kulak Kortrijk is sinds het aantreden van rector Luc Sels bevoegd voor educatieve technologie. “Ik sta daarmee op en ga ermee slapen”, glimlacht hij. “Als toegepast taalkundige onderzoek ik al meer dan twintig jaar hoe technologie een hefboom kan zijn voor activerend en toekomstgericht onderwijs. Het begon met de ontwikkeling van een oefenplatform, dat het mogelijk maakt verder te gaan dan de traditionele multiplechoice-oefeningen waartoe online leren in die tijd vaak beperkt bleef. Ik was zeer gedreven om manieren te vinden waarop de computer kon bijdragen aan efficiënter en vooral aantrekkelijker taalonderwijs.”

“Vandaag is het een plezier om met itec, de 45-koppige, multidisciplinaire onderzoeksgroep die ik coördineer, op ontdekking te mogen blijven gaan naar de mogelijkheden van technologie binnen een essentieel domein als het onderwijs. Dat rector Sels me aan boord haalde om ons onderzoek in de praktijk te brengen, zowaar in onze eigen instelling, vervult me dus met zeer veel drive.”

De ambitie van de universiteit om hierin een voortrekkersrol te spelen vertaalde zich in 2017 in een strategisch plan, met ‘Going Digital’ als een van de pijlers. Het stelt duidelijk dat technologie geen doel op zich is, maar een middel om onder meer beter te leren, te doceren, te examineren en te internationaliseren.

Rolls Royce

Niemand had natuurlijk kunnen vermoeden hoezeer een virus een stroomversnelling zou veroorzaken. “De pandemie zorgt ervoor dat we meer dan ooit met een moving target moeten werken, een doel dat continu in beweging is”, zegt Desmet. “Maar dankzij Going Digital is KU Leuven behoorlijk performant gebleken. We moesten niet holderdebolder technologie inzetten in ons onderwijs, maar konden terugvallen op jarenlang opgebouwde ervaring.”

Zo was er op het moment van de eerste lockdown al een stevige ruggengraat. Goede wifi en betrouwbare netwerken waren al geïnstalleerd. Toen die in maart plots veel meer belast werden, stak KU Leuven in geen tijd een tandje bij. Ook de juridische randvoorwaarden waren vervuld. “Dat lijkt misschien een detail”, zegt Desmet, “maar veel universiteiten zagen zich bij gebrek aan zo’n helder kader geconfronteerd met rechtszaken over de inzet van tools zoals proctoring, online examenbewaking.”

Ook Toledo, het learning experience-platform, was ten tijde van de eerste uitbraak al een Rolls Royce, waarvan Blackboard het chassis vormt. Het bevat tal van applicaties voor bijvoorbeeld portfolio-evaluatie, plagiaatdetectie of de aanmaak van kennisclips. Meteen in de eerste week van de lockdown zijn daar versneld Kaptura Capture, voor lesopnames, en Blackboard Collaborate Ultra, voor synchroon online lesgeven, aan toegevoegd. Technische hick-ups bleven erg beperkt, zegt Desmet.

KU Leuven stond evenzeer paraat dankzij haar Massive Open Online Courses, kortweg MOOCs. Met 223.000 cursisten en een finaleplaats in de prestigieuze edX-wedstrijd voor ’s werelds beste MOOC van 2020 mag het zich tot de grotere Europese spelers rekenen.

Alleen als het ging over online examens en technologie-ondersteunde leerruimtes zat de universiteit nog niet op kruissnelheid toen de pandemie losbarstte. “Maar ook daar schakelden we snel”, vertelt Desmet. “Sinds de zomer zijn vrijwel al onze aula’s volledig uitgerust, beschikken we over een krachtige livestreamservice en kunnen docenten ook van thuis uit aan de slag.”

Pre-corona nam KU Leuven al zo’n 1.000 digitale examens per jaar af, zij het on campus. Die daarbuiten organiseren, is nog iets helemaal anders en de universiteit wilde absoluut geen concessies doen op het vlak van fraudebestendigheid. Daarom werd er in de juni-zittijd een zeer strikt schema gemaakt dat aangaf welke examens veilig online konden worden georganiseerd en welke niet. Alles verliep uiteindelijk zonder noemenswaardige problemen.

“Pas op”, zegt Desmet, “ik zal niet verhelen dat er door de snelheid waarmee we verplicht waren te schakelen al eens ontevredenheid ontstond en niet-onterechte kritiek te horen was. Dat kan ook niet anders; geen enkel systeem is perfect en ook in een crisis moeten er keuzes gemaakt worden, bijvoorbeeld in functie van de financiële haalbaarheid. Maar overall kregen we ronduit hartverwarmende reacties, uit alle geledingen van de universiteit.”

10% technologie, 90% mensen

De appreciatie vormt de broodnodige brandstof voor het team dat de digitale trein op de rails houdt: KU Leuven Learning Lab. Het is een netwerk dat over diensten, faculteiten, groepen en campussen heen mensen samenbrengt die Going Digital en Future-Oriented Education, die andere belangrijke pijler in het strategisch plan, mee vormgeven.

“KU Leuven Learning Lab is de belangrijkste hefboom gebleken om onze digitale plannen waar te maken”, zegt Desmet, “en in die zin is de middelenkeuze die we er destijds voor maakten bijzonder relevant gebleken. Het gaat om een team van wat ik civil servants noem, mensen die beseffen dat ze een institutionele verantwoordelijkheid dragen om één van KU Leuvens kernactiviteiten, namelijk onderwijs, voor onze tienduizenden studenten mogelijk te blijven maken.

KU Leuven Learning Lab genereert een schat aan online documentatie over het gebruik van de tools en organiseert trainingssessies. Dat gebeurt vaak op vraag, en altijd in samenwerking met iemand van de betreffende faculteit, zodat die daar ook na de opleiding eerstelijnsondersteuning kan blijven bieden. Op onze website staan inspirerende getuigenissen van zulke voortrekkers.

Sinds kort is daarbovenop een systeem van jobstudenten geïnstalleerd, meestal ouderejaars die hun proffen bijstaan bij het digitaliseren van een cursus of vakonderdelen, en hen helpen om die te integreren in een combinatie van contact- en onlineonderwijs. “Studenten hadden we tot nu toe te weinig op hun volle kracht durven aan te spreken, wel, ook daarin brengt KU Leuven Learning Lab verandering”, stelt Desmet.

“De grote conclusie is dat nu alle actoren – van studenten tot personeelsleden – betrokken zijn in een netwerk waarvan ik ten zeerste hoop dat we het na corona zullen behouden. Voor innovatie geldt: 10 procent is technologie, 90 procent is de people-factor. Zijn mensen bereid om hun gewoontes, hun onderwijs- en begeleidingsmodellen aan te passen? Dat lukt alleen als je kiest voor een gedragen aanpak en een geïntegreerd, coherent ecosysteem. Die koers willen we aanhouden, wat betekent dat we onverkort voortgaan met de intelligente integratie van het digitale in onze didactiek.”

Voor innovatie geldt: 10 procent is technologie, 90 procent is de people-factor. Zijn mensen bereid om hun gewoontes, hun onderwijs- en begeleidingsmodellen aan te passen?

Nabijetoekomstmuziek

De concrete ambities zijn niet min, en hebben in eerste instantie te maken met online examineren. “Fraudevermindering volstaat niet als criterium om meer online examens te organiseren. Daarin moeten we nauwgezet en terughoudend blijven”, vindt Desmet. “Maar dat wil niet zeggen dat we geen vooruitgang maken, integendeel, we zijn volop aan het bekijken welke bouwstenen we kunnen bijplaatsen. Zo onderzoeken we mogelijkheden van proctoring in specifieke contexten, bijvoorbeeld als een buitenlandse student een examen aflegt. We schrijven ook een aanbesteding uit voor software die op basis van een bestaande vragen-pool meer examens kan genereren met een vergelijkbare moeilijkheidsgraad. Ook examens afleggen op je eigen laptop bekijken we grondig. We evolueren dus, maar zeer beredeneerd.”

Als extra ambitie dit jaar formuleert Desmet een evolutie naar meer domeinspecifieke tools. Nu is Toledo er voor alle studenten en docenten, zonder onderscheid, maar binnen de groep Humane Wetenschappen is er bijvoorbeeld meer dan in andere domeinen nood aan een tool die (semi)automatisch feedback kan generen op open vragen. “Zulke specifieke applicaties willen we toevoegen aan ons palet zodat we binnen ons gedeelde ecosysteem domeinspecifieke instrumenten kunnen aanbieden.”

Het is voor Desmet ‘nabijetoekomstmuziek’. “Het digitale evolueert zodanig snel dat de technologische keuzes van vandaag overmorgen al passé kunnen zijn. Ik stel mijn dromen sowieso niet graag uit, en KU Leuven gelukkig ook niet.”

Geen enkel systeem is perfect en ook in een crisis moeten er keuzes gemaakt worden. Maar overall kregen we ronduit hartverwarmende reacties.

Universiteit van de 21ste eeuw

Corona speelde in dit hele verhaal een onverwachte rol. Positief is alvast dat er aan KU Leuven vrijwel niemand meer te vinden is die nog nooit met educatieve technologie heeft gewerkt. “Tegelijk zat de context niet altijd mee en kwam online leren daardoor niet altijd in het goede daglicht te staan. Dat alles in maart helemaal digitaal, in louter afstandsonderwijs moest gebeuren, herbevestigde wat we al langer wisten: dat leren een sociale realiteit is en dat contactonderwijs essentieel blijft. Dat kunnen computers niet overnemen – en gelukkig maar.”

“Soms hoor je dat technologie het academische onderwijs in het hart aantast. Dat raakt me, want contactonderwijs blijft voor ons net essentieel. Een ander cliché – dat ‘maximaal digitaal’ ook aan universiteiten het nieuwe normaal moet worden of dat we anders de trein missen – klopt evenmin. Elke docent moet uit onze uitgebreide toolbox die instrumenten kiezen die voor zijn of haar vak het best kunnen bijdragen aan een optimale leersituatie.”

“Als je de computer intelligent inzet, komt er meer tijd vrij voor individueel contact met en begeleiding van studenten, of voor intense discussies over actuele casussen. Technologie maakt een gepersonaliseerde aanpak mogelijk die we dankzij KU Leuven Learning Lab tegelijk instellingsbreed kunnen uitrollen.”

“Educatieve technologie”, besluit Desmet, “maakt het mogelijk om op het vlak van toekomstgericht onderwijs de essentie van de universiteit te realiseren, in een 21ste-eeuws format. Digitaal en sociaal gaan daarbij absoluut hand in hand.”

Bron: https://stories.kuleuven.cloud/nl/verhalen/digitaal-onderwijs-niet-enkel-omdat-het-moet